ยสฺเสตานิ [ยสฺเสเต (สฺยา.)] กิญฺจนานิ [กิญฺจนา (สฺยา.)] ปหีนานิ สมุจฺฉินฺนานิ วูปสนฺตานิ ปฏิปฺปสฺสทฺธานิ อภพฺพุปฺปตฺติกานิ ญาณคฺคินา ทฑฺฒานิ, โส วุจฺจติ อกิญฺจโนฯ กามาติ อุทฺทานโต ทฺเว กามา – วตฺถุกามา จ กิเลสกามา จ…เป.… อิเม วุจฺจนฺติ วตฺถุกามา…เป.… อิเม วุจฺจนฺติ กิเลสกามาฯ ภวาติ ทฺเว ภวา – กมฺมภโว จ ปฏิสนฺธิโก จ ปุนพฺภโว…เป.… อยํ ปฏิสนฺธิโก ปุนพฺภโวฯ

อกิญฺจนํ กามภเว อสตฺตนฺติ อกิญฺจนํ ปุคฺคลํ กาเม จ ภเว จ อสตฺตํ อลคฺคํ อลคฺคิตํ อปลิพุทฺธํ นิกฺขนฺตํ นิสฺสฏํ วิปฺปมุตฺตํ วิสญฺญุตฺตํ วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรนฺตนฺติ – อกิญฺจนํ กามภเว อสตฺตํฯ เตนาห ภควา –

‘‘นิราสโส โส น จ อาสสาโน, ปญฺญาณวา โส น จ ปญฺญกปฺปี;

เอวมฺปิ โตเทยฺย มุนิํ วิชาน, อกิญฺจนํ กามภเว อสตฺตนฺติฯ

สห คาถาปริโยสานา…เป.… สตฺถา เม ภนฺเต ภควา, สาวโกหมสฺมีติฯ

โตเทยฺยมาณวปุจฺฉานิทฺเทโส นวโมฯ

10. กปฺปมาณวปุจฺฉานิทฺเทโส

[61]

มชฺเฌ สรสฺมิํ ติฏฺฐตํ, [อิจฺจายสฺมา กปฺโป]

โอเฆ ชาเต มหพฺภเย;

ชรามจฺจุปเรตานํ, ทีปํ ปพฺรูหิ มาริส;

ตฺวญฺจ เม ทีปมกฺขาหิ, ยถายิทํ นาปรํ สิยาฯ

มชฺเฌ สรสฺมิํ ติฏฺฐตนฺติ สโร วุจฺจติ สํสาโร อาคมนํ คมนํ คมนาคมนํ กาลํ คติ ภวาภโว จุติ จ อุปปตฺติ จ นิพฺพตฺติ จ เภโท จ ชาติ จ ชรา จ มรณญฺจฯ สํสารสฺส ปุริมาปิ โกฏิ น ปญฺญายติ, ปจฺฉิมาปิ โกฏิ น ปญฺญายติ; มชฺเฌว สํสาเร สตฺตา ฐิตา ปติฏฺฐิตา อลฺลีนา อุปคตา อชฺโฌสิตา อธิมุตฺตาฯ

กถํ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติ? เอตฺตกา ชาติโย วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอตฺตกานิ ชาติสตานิ วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอตฺตกานิ ชาติสหสฺสานิ วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอตฺตกานิ ชาติสตสหสฺสานิ วฏฺฏํ วตฺติ , ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอตฺตกา ชาติโกฏิโย วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอตฺตกานิ ชาติโกฏิสตานิ วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอตฺตกานิ ชาติโกฏิสหสฺสานิ วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ, เหวํ นตฺถิฯ เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอตฺตกานิ ชาติโกฏิสตสหสฺสานิ วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ

เอตฺตกานิ วสฺสานิ วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอตฺตกานิ วสฺสสตานิ วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอตฺตกานิ วสฺสสหสฺสานิ วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอตฺตกานิ วสฺสสตสหสฺสานิ วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอตฺตกา วสฺสโกฏิโย วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอตฺตกานิ วสฺสโกฏิสตานิ วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอตฺตกานิ วสฺสโกฏิสหสฺสานิ วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอตฺตกานิ วสฺสโกฏิสตสหสฺสานิ วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ

เอตฺตกานิ กปฺปานิ วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ

เอตฺตกานิ กปฺปสตานิ วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอตฺตกานิ กปฺปสหสฺสานิ วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอตฺตกานิ กปฺปสตสหสฺสานิ วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอตฺตกา กปฺปโกฏิโย วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอตฺตกานิ กปฺปโกฏิสตานิ วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอตฺตกานิ กปฺปโกฏิสหสฺสานิ วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอตฺตกานิ กปฺปโกฏิสตสหสฺสานิ วฏฺฏํ วตฺติ, ตโต ปรํ น วตฺตตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ

วุตฺตญฺเหตํ ภควตา – ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโร, ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํฯ เอวํ ทีฆรตฺตํ โข, ภิกฺขเว, ทุกฺขํ ปจฺจนุภูตํ ติพฺพํ ปจฺจนุภูตํ พฺยสนํ ปจฺจนุภูตํ, กฏสี วฑฺฒิตา [กฏสีววฑฺฒิตํ (สฺยา.) ปสฺส สํ. นิ. 2.124]ฯ ยาวญฺจิทํ, ภิกฺขเว, อลเมว สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทิตุํ อลํ วิรชฺชิตุํ อลํ วิมุจฺจิตุ’’นฺติฯ เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ

กถํ สํสารสฺส ปจฺฉิมา โกฏิ น ปญฺญายติ? เอตฺตกา ชาติโย วฏฺฏํ วตฺติสฺสติ, ตโต ปรํ น วตฺติสฺสตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปจฺฉิมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ

เอตฺตกานิ ชาติสตานิ, เอตฺตกานิ ชาติสหสฺสานิ, เอตฺตกานิ ชาติสตสหสฺสานิ, เอตฺตกา ชาติโกฏิโย, เอตฺตกานิ ชาติโกฏิสตานิ, เอตฺตกานิ ชาติโกฏิสหสฺสานิ, เอตฺตกานิ ชาติโกฏิสตสหสฺสานิ, เอตฺตกานิ วสฺสานิ, เอตฺตกานิ วสฺสสตานิ, เอตฺตกานิ วสฺสสหสฺสานิ, เอตฺตกานิ วสฺสสตสหสฺสานิ, เอตฺตกา วสฺสโกฏิโย, เอตฺตกานิ วสฺสโกฏิสตานิ, เอตฺตกานิ วสฺสโกฏิสหสฺสานิ, เอตฺตกานิ วสฺสโกฏิสตสหสฺสานิ, เอตฺตกานิ กปฺปานิ, เอตฺตกานิ กปฺปสตานิ, เอตฺตกานิ กปฺปสหสฺสานิ, เอตฺตกานิ กปฺปสตสหสฺสานิ, เอตฺตกา กปฺปโกฏิโย, เอตฺตกานิ กปฺปโกฏิสตานิ , เอตฺตกานิ กปฺปโกฏิสหสฺสานิ, เอตฺตกานิ กปฺปโกฏิสตสหสฺสานิ วฏฺฏํ วตฺติสฺสติ, ตโต ปรํ น วตฺติสฺสตีติ เหวํ นตฺถิ, เอวมฺปิ สํสารสฺส ปจฺฉิมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอวมฺปิ สํสารสฺส ปุริมาปิ โกฏิ น ปญฺญายติ, ปจฺฉิมาปิ โกฏิ น ปญฺญายติ, มชฺเฌว สํสาเร สตฺตา ฐิตา ปติฏฺฐิตา อลฺลีนา อุปคตา อชฺโฌสิตา อธิมุตฺตาติ – มชฺเฌ สรสฺมิํ ติฏฺฐตํฯ อิจฺจายสฺมา กปฺโปติฯ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ…เป.…ฯ อายสฺมาติ ปิยวจนํ…เป.…ฯ กปฺโปติ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํ…เป.… อภิลาโปติ – อิจฺจายสฺมา กปฺโปฯ

โอเฆ ชาเต มหพฺภเยติ กาโมเฆ ภโวเฆ ทิฏฺโฐเฆ อวิชฺโชเฆ ชาเต สญฺชาเต นิพฺพตฺเต อภินิพฺพตฺเต ปาตุภูเตฯ มหพฺภเยติ ชาติภเย ชราภเย พฺยาธิภเย มรณภเยติ – โอเฆ ชาเต มหพฺภเยฯ

ชรามจฺจุปเรตานนฺติ ชราย ผุฏฺฐานํ ปเรตานํ สโมหิตานํ สมนฺนาคตานํฯ มจฺจุนา ผุฏฺฐานํ ปเรตานํ สโมหิตานํ สมนฺนาคตานํ, ชาติยา อนุคตานํ ชราย อนุสฏานํ พฺยาธินา อภิภูตานํ มรเณน อพฺภาหตานํ อตาณานํ อเลณานํ อสรณานํ อสรณีภูตานนฺติ – ชรามจฺจุปเรตานํฯ

ทีปํ ปพฺรูหิ มาริสาติ ทีปํ ตาณํ เลณํ สรณํ คติํ ปรายนํ [คติปรายนํ (สฺยา.) เอวมุปริปิ] พฺรูหิ อาจิกฺขาหิ เทเสหิ ปญฺญเปหิ ปฏฺฐเปหิ วิวราหิ วิภชาหิ อุตฺตานีกโรหิ ปกาเสหิฯ มาริสาติ ปิยวจนํ ครุวจนํ สคารวสปฺปติสฺสาธิวจนเมตํ มาริสาติ – ทีปํ ปพฺรูหิ มาริสฯ

ตฺวญฺจ เม ทีปมกฺขาหีติฯ ตฺวนฺติ ภควนฺตํ ภณติฯ ทีปมกฺขาหีติ ทีปํ ตาณํ เลณํ สรณํ คติํ ปรายนํ อกฺขาหิ อาจิกฺขาหิ เทเสหิ ปญฺญเปหิ ปฏฺฐเปหิ วิวราหิ วิภชาหิ อุตฺตานีกโรหิ ปกาเสหีติ – ตฺวญฺจ เม ทีปมกฺขาหิฯ

ยถายิทํ นาปรํ สิยาติ ยถยิทํ ทุกฺขํ อิเธว นิรุชฺเฌยฺย วูปสเมยฺย อตฺถํ คจฺเฉยฺย ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย ปุนปฏิสนฺธิกํ ทุกฺขํ น นิพฺพตฺเตยฺย, กามธาตุยา วา รูปธาตุยา วา อรูปธาตุยา วา กามภเว วา รูปภเว วา อรูปภเว วา สญฺญาภเว วา อสญฺญาภเว วา เนวสญฺญานาสญฺญาภเว วา เอกโวการภเว วา จตุโวการภเว วา ปญฺจโวการภเว วา ปุนคติยา วา อุปปตฺติยา วา ปฏิสนฺธิยา วา ภเว วา สํสาเร วา วฏฺเฏ วา น ชเนยฺย น สญฺชเนยฺย น นิพฺพตฺเตยฺย นาภินิพฺพตฺเตยฺยฯ อิเธว นิรุชฺเฌยฺย วูปสเมยฺย อตฺถํ คจฺเฉยฺย ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยาติ – ยถายิทํ นาปรํ สิยาฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ –

‘‘มชฺเฌ สรสฺมิํ ติฏฺฐตํ, [อิจฺจายสฺมา กปฺโป]

โอเฆ ชาเต มหพฺภเย;

ชรามจฺจุปเรตานํ, ทีปํ ปพฺรูหิ มาริส;

ตฺวญฺจ เม ทีปมกฺขาหิ, ยถายิทํ นาปรํ สิยา’’ติฯ

[62]

มชฺเฌ สรสฺมิํ ติฏฺฐตํ, [กปฺปาติ ภควา]

โอเฆ ชาเต มหพฺภเย;

ชรามจฺจุปเรตานํ, ทีปํ ปพฺรูมิ กปฺป เตฯ

มชฺเฌ สรสฺมิํ ติฏฺฐตนฺติ สโร วุจฺจติ สํสาโร อาคมนํ คมนํ คมนาคมนํ กาลํ คติ ภวาภโว, จุติ จ อุปปตฺติ จ นิพฺพตฺติ จ เภโท จ ชาติ จ ชรา จ มรณญฺจฯ สํสารสฺส ปุริมาปิ โกฏิ น ปญฺญายติ, ปจฺฉิมาปิ โกฏิ น ปญฺญายติฯ มชฺเฌว สํสาเร สตฺตา ฐิตา ปติฏฺฐิตา อลฺลีนา อุปคตา อชฺโฌสิตา อธิมุตฺตาฯ

กถํ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติ…เป.… เอวํ สํสารสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ กถํ สํสารสฺส ปจฺฉิมา โกฏิ น ปญฺญายติ…เป.… เอวํ สํสารสฺส ปจฺฉิมา โกฏิ น ปญฺญายติฯ เอวํ สํสารสฺส ปุริมาปิ โกฏิ น ปญฺญายติ, ปจฺฉิมาปิ โกฏิ น ปญฺญายติฯ มชฺเฌว สํสาเร สตฺตา ฐิตา ปติฏฺฐิตา อลฺลีนา อุปคตา อชฺโฌสิตา อธิมุตฺตาติ – มชฺเฌ สรสฺมิํ ติฏฺฐตํฯ กปฺปาติ ภควาติฯ กปฺปาติ ภควา ตํ พฺราหฺมณํ นาเมน อาลปติฯ ภควาติ คารวาธิวจนเมตํ…เป.… สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ, ยทิทํ ภควาติ – กปฺปาติ ภควาฯ

โอเฆ ชาเต มหพฺภเยติ กาโมเฆ ภโวเฆ ทิฏฺโฐเฆ อวิชฺโชเฆ ชาเต สญฺชาเต นิพฺพตฺเต อภินิพฺพตฺเต ปาตุภูเตฯ มหพฺภเยติ ชาติภเย ชราภเย พฺยาธิภเย มรณภเยติ – โอเฆ ชาเต มหพฺภเยฯ

ชรามจฺจุปเรตานนฺติ ชราย ผุฏฺฐานํ ปเรตานํ สโมหิตานํ สมนฺนาคตานํ, มจฺจุนา ผุฏฺฐานํ ปเรตานํ สโมหิตานํ สมนฺนาคตานํ ชาติยา อนุคตานํ ชราย อนุสฏานํ พฺยาธินา อภิภูตานํ มรเณน อพฺภาหตานํ อตาณานํ อเลณานํ อสรณานํ อสรณีภูตานนฺติ – ชรามจฺจุปเรตานํฯ

ทีปํ ปพฺรูมิ กปฺป เตติ ทีปํ ตาณํ เลณํ สรณํ คติํ ปรายนํ พฺรูมิ อาจิกฺขามิ เทเสมิ ปญฺญเปมิ ปฏฺฐเปมิ วิวรามิ วิภชามิ อุตฺตานีกโรมิ ปกาเสมีติ – ทีปํ ปพฺรูมิ กปฺป เตฯ เตนาห ภควา –

‘‘มชฺเฌ สรสฺมิํ ติฏฺฐตํ, [กปฺปาติ ภควา]

โอเฆ ชาเต มหพฺภเย;

ชรามจฺจุปเรตานํ, ทีปํ ปพฺรูมิ กปฺป เต’’ติฯ

[63]

อกิญฺจนํ อนาทานํ, เอตํ ทีปํ อนาปรํ;

นิพฺพานํ อิติ นํ พฺรูมิ, ชรามจฺจุปริกฺขยํฯ

อกิญฺจนํ อนาทานนฺติฯ กิญฺจนนฺติ – ราคกิญฺจนํ โทสกิญฺจนํ โมหกิญฺจนํ มานกิญฺจนํ ทิฏฺฐิกิญฺจนํ กิเลสกิญฺจนํ ทุจฺจริตกิญฺจนํ; กิญฺจนปฺปหานํ กิญฺจนวูปสมํ [กิญฺจนวูปสโม (สฺยา.) เอวมีทิเสสุ ฐาเนสุ] กิญฺจนปฏินิสฺสคฺคํ [กิญฺจนปฏินิสฺสคฺโค (สฺยา.)] กิญฺจนปฏิปฺปสฺสทฺธิํ อมตํ นิพฺพานนฺติ – อกิญฺจนํฯ อนาทานนฺติ อาทานํ วุจฺจติ ตณฺหาฯ โย ราโค สาราโค…เป.… อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํฯ อาทานปฺปหานํ อาทานวูปสมํ อาทานปฏินิสฺสคฺคํ อาทานปฏิปฺปสฺสทฺธิํ อมตํ นิพฺพานนฺติ – อกิญฺจนํ อนาทานํฯ

เอตํ ทีปํ อนาปรนฺติ เอตํ ทีปํ ตาณํ เลณํ สรณํ คติ ปรายนํฯ อนาปรนฺติ ตมฺหา ปโร อญฺโญ ทีโป นตฺถิฯ อถ โข โส เอวํ ทีโป อคฺโค จ เสฏฺโฐ จ วิเสฏฺโฐ จ ปาโมกฺโข จ อุตฺตโม จ ปวโร จาติ – เอตํ ทีปํ อนาปรํฯ

นิพฺพานํ อิติ นํ พฺรูมีติ วานํ วุจฺจติ ตณฺหาฯ โย ราโค สาราโค…เป.… อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํฯ วานปฺปหานํ วานวูปสมํ วานปฏินิสฺสคฺคํ วานปฏิปฺปสฺสทฺธิํ อมตํ นิพฺพานํฯ อิตีติ ปทสนฺธิ ปทสํสคฺโค ปทปาริปูรี อกฺขรสมวาโย พฺยญฺชนสิลิฏฺฐตา ปทานุปุพฺพตาเปตํ – อิตีติฯ

พฺรูมีติ พฺรูมิ อาจิกฺขามิ เทเสมิ ปญฺญเปมิ ปฏฺฐเปมิ วิวรามิ วิภชามิ อุตฺตานีกโรมิ ปกาเสมีติ – นิพฺพานํ อิติ นํ พฺรูมิฯ

ชรามจฺจุปริกฺขยนฺติ ชรามรณสฺส ปหานํ วูปสมํ ปฏินิสฺสคฺคํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิํ อมตํ นิพฺพานนฺติ – ชรามจฺจุปริกฺขยํฯ เตนาห ภควา –

‘‘อกิญฺจนํ อนาทานํ, เอตํ ทีปํ อนาปรํ;

นิพฺพานํ อิติ นํ พฺรูมิ, ชรามจฺจุปริกฺขย’’นฺติฯ

[64]

เอตทญฺญาย เย สตา, ทิฏฺฐธมฺมาภินิพฺพุตา;

น เต มารวสานุคา, น เต มารสฺส ปทฺธคู [ปฏฺฐคู (สฺยา. ก.)] ฯ

เอตทญฺญาย เย สตาติฯ เอตนฺติ อมตํ นิพฺพานํฯ โย โส สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํฯ อญฺญายาติ อญฺญาย ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา, ‘‘สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา’’ติ…เป.… ‘‘ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺม’’นฺติ อญฺญาย ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาฯ เยติ อรหนฺโต ขีณาสวาฯ สตาติ จตูหิ การเณหิ สตา – กาเย กายานุปสฺสนาสติปฏฺฐานํ ภาเวนฺตา [ภาวิตตฺตา (ก.)] สตา…เป.… เต วุจฺจนฺติ สตาติ – เอตทญฺญาย เย สตาฯ

ทิฏฺฐธมฺมาภินิพฺพุตาติฯ ทิฏฺฐธมฺมาติ ทิฏฺฐธมฺมา ญาตธมฺมา ตุลิตธมฺมา ตีริตธมฺมา วิภูตธมฺมา วิภาวิตธมฺมาฯ อภินิพฺพุตาติ ราคสฺส นิพฺพาปิตตฺตา นิพฺพุตา, โทสสฺส…เป.… สพฺพากุสลาภิสงฺขารานํ สนฺตตฺตา สมิตตฺตา วูปสมิตตฺตา นิชฺฌาตตฺตา นิพฺพุตตฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา สนฺตา อุปสนฺตา วูปสนฺตา นิพฺพุตา ปฏิปฺปสฺสทฺธาติ – ทิฏฺฐธมฺมาภินิพฺพุตาฯ

น เต มารวสานุคาติฯ มาโรติ โย โส มาโร กณฺโห อธิปติ อนฺตคู นมุจิ ปมตฺตพนฺธุฯ น เต มารวสานุคาติ น เต มารสฺส วเส วตฺตนฺติ, นาปิ มาโร เตสุ วสํ วตฺเตติ ฯ เต มารญฺจ มารปกฺขญฺจ มารปาสญฺจ มารพฬิสญฺจ [มารพลิสญฺจ (ก.)] มารามิสญฺจ มารวิสยญฺจ มารนิวาสญฺจ มารโคจรญฺจ มารพนฺธนญฺจ อภิภุยฺย อภิภวิตฺวา อชฺโฌตฺถริตฺวา ปริยาทิยิตฺวา มทฺทิตฺวา จรนฺติ วิหรนฺติ อิริยนฺติ วตฺเตนฺติ ปาเลนฺติ ยเปนฺติ ยาเปนฺตีติ – น เต มารวสานุคาฯ

น เต มารสฺส ปทฺธคูติ น เต มารสฺส ปทฺธา ปทฺธจรา [ปฏฺฐา ปฏฺฐจรา (สฺยา. ก.)] ปริจาริกา สิยา; พุทฺธสฺส เต ภควโต ปทฺธา ปทฺธจรา ปริจาริกา สิยาติ – น เต มารสฺส ปทฺธคูฯ เตนาห ภควา –

‘‘เอตทญฺญาย เย สตา, ทิฏฺฐธมฺมาภินิพฺพุตา;

น เต มารวสานุคา, น เต มารสฺส ปทฺธคู’’ติฯ

สห คาถาปริโยสานา…เป.… สตฺถา เม ภนฺเต ภควา, สาวโกหมสฺมีติฯ

กปฺปมาณวปุจฺฉานิทฺเทโส ทสโมฯ

11. ชตุกณฺณิมาณวปุจฺฉานิทฺเทโส

[65]

สุตฺวานหํ วีร อกามกามิํ, [อิจฺจายสฺมา ชตุกณฺณิ]

โอฆาติคํ ปุฏฺฐุมกามมาคมํ;

สนฺติปทํ พฺรูหิ สหชเนตฺต, ยถาตจฺฉํ ภควา พฺรูหิ เมตํฯ

สุตฺวานหํ วีร อกามกามินฺติ สุตฺวา สุณิตฺวา อุคฺคเหตฺวา อุปธาเรตฺวา อุปลกฺขยิตฺวาฯ อิติปิ โส ภควา อรหํ…เป.… พุทฺโธ ภควาติ – สุตฺวานหํฯ วีราติ วีโร ภควาฯ วีริยวาติ วีโร, ปหูติ วีโร, วิสวีติ วีโร, อลมตฺโตติ วีโร, สูโรติ วีโร, วิกฺกนฺโต อภีรู อจฺฉมฺภี อนุตฺราสี อปลายี ปหีนภยเภรโว วิคตโลมหํโสติ วีโรฯ

วิรโต อิธ สพฺพปาปเกหิ, นิรยทุกฺขํ อติจฺจ วีริยวา [วิริยวา (สฺยา.) สุ. นิ. 536] โส;

โส วีริยวา ปธานวา, วีโร ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตาติฯ

สุตฺวานหํ วีรฯ อกามกามินฺติฯ กามาติ อุทฺทานโต ทฺเว กามา – วตฺถุกามา จ กิเลสกามา จ…เป.… อิเม วุจฺจนฺติ วตฺถุกามา…เป.… อิเม วุจฺจนฺติ กิเลสกามาฯ พุทฺธสฺส ภควโต วตฺถุกามา ปริญฺญาตา, กิเลสกามา ปหีนาฯ